Monday, May 10, 2010

Bank size II


Trong một entry trước tôi đã so sánh hệ thống ngân hàng VN với Mỹ để cho thấy thực ra dựa vào nhiều chỉ tiêu không thể nói số ngân hàng thương mại của VN quá nhiều hoặc nhiều ngân hàng quá nhỏ, ít nhất so với Mỹ. Do vậy không nhất thiết phải consolidate hệ thống ngân hàng để giảm bớt số lượng ngân hàng hay tăng độ lớn của các ngân hàng, ngược với xu hướng chung trên thế giới là giảm bớt bank concentration.

Tuy nhiên vấn đề cơ bản của qui định vốn điều lệ của một ngân hàng không hẳn ở chỗ một nền kinh tế có quá nhiều hay quá ít ngân hàng, hay ngân hàng quá nhỏ. Mấu chốt của vấn đề vốn điều lệ là để đảm bảo an toàn cho hệ thống tài chính, điều mà ông Lê Đức Thúy đề cập đến trong một bài phỏng vấn với VNEconomy. Ông Thúy nói đúng, điều mà nhà quả lý, trong trường hợp VN là NHNN, quan tâm là CAR (capital adequacy ratio) phải đủ mức tối thiểu. Một hệ thống tài chính an toàn khi các ngân hàng có CAR cao, nói cách khác có đủ vốn để "chịu trận" khi bị lỗ. Nếu vốn thấp mà bị lỗ nặng, ngân hàng sẽ phá sản và vì đặc thù của loại hình kinh doanh này sẽ rất dễ kéo theo toàn hệ thống sụp đổ, liên lụy cho cả nền kinh tế.

Tuy nhiên tôi hơi ngạc nhiên khi ông Lê Đức Thúy nói Basel II, một bộ tiêu chuẩn/khuyến cáo của BIS, yêu cầu CAR bằng 15%. Thực tế Basel II yêu cầu CAR tối thiểu cho Tier1+Tier2 capital là 8% (tham khảo nguồn này của BIS). Với Tier 1 (paid-up capital + disclosed reserves) nhiều nước yêu cầu CAR tối thiểu là 4%. Các con số CAR này (theo quan điểm của Basel II) đều tính trên risk-weighted assets, nghĩa là đều lớn hơn nghịch đảo của leverage ratio (= total assets/tier 1 capital) mà nhiều banks chỉ khoảng 2%. (Update 12/5: Tôi thêm vào chữ "nghịch đảo" trong câu trên cho chính xác. Cám ơn bạn Nguyen Duong Hieu comment bên dưới).

Bỏ qua vấn đề con số cụ thể cho yêu cầu CAR tối thiểu và các cách thức hiệu chỉnh assets theo risk (risk weighted assets), điều quan trọng là CAR phụ thuộc vào 2 yếu tố: tử số là vốn điều lệ và mẫu số là tổng tài sản. Như vậy để tăng độ an toàn cho một ngân hàng hay toàn bộ hệ thống, nhà quả lý hoặc chặn không cho ngân hàng tăng assets quá cao hoặc yêu cầu ngân hàng phải tăng vốn. Việc NHNN yêu cầu các ngân hàng tăng vốn tối thiểu lên 3000 tỷ VNĐ có thể coi là một vế của kế hoạch tăng CAR cho toàn hệ thống, nhưng rõ ràng chỉ yêu cầu tăng vốn điều lệ tối thiểu là không đủ và có thể còn làm tăng rủi ro.

Thứ nhất nếu ngân hàng tăng vốn điều lệ đồng thời tăng assets thì CAR có thể không tăng. Đây là khả năng rất dễ xảy ra vì một ngân hàng khi đi huy động vốn điều lệ họ không thể nói ROE của tôi sẽ giảm, như thế không ai bỏ tiền mua cổ phiếu của ngân hàng đó. Để ROE không giảm trong khi CAR tăng, ngân hàng buộc phải tăng ROA, một điều không dễ trong hoàn cảnh hoạt động ngân hàng ở VN còn rất khó khăn như hiện nay. Liệu có ai tin một ngân hàng không mấy tên tuổi có ROA cao hơn hẳn mặt bằng chung của toàn hệ thống? Ngược lại, để thu hút nhà đầu tư trong khi hàng loạt ngân hàng đang phải cạnh tranh nhau huy động vốn, các ngân hàng nhỏ sẽ phải quảng cáo ROE cao, dividend yield cao, bằng cách âm thầm giảm bớt CAR (tăng leverage). Nghĩa là cuộc chạy đua tăng vốn điều lệ sẽ làm hệ thống ngân hàng rủi ro hơn.

Thứ hai, như đã đề cập đến trước đây, vấn đề phân loại nợ xấu và trích lập dự phòng cho các khoản nợ xấu đó của các ngân hàng còn rất xa rời thực tế. Cứ giả sử NHNN thành công trong việc tăng CAR toàn hệ thống, nhưng nếu nợ xấu vẫn được giấu kỹ ở đâu đó thì số CAR mà các ngân hàng báo cáo chỉ là số ảo, con số thực sẽ thấp hơn nhiều và rủi ro tiềm ẩn cao hơn nhiều. Tạm thời bỏ qua các khoản nợ xấu trong lịch sử, việc yêu cầu tăng vốn điều lệ sẽ dẫn đến các ngân hàng phải chạy đua tăng ROE/ROA như đã đề cập bên trên để cạnh tranh vốn. Trong trường hợp này rủi ro nợ xấu sẽ tăng lên, do vậy không giải quyết được vấn đề phân loại và theo dõi nợ xấu thì yêu cầu tăng vốn điều lệ (để tăng CAR) không giải quyết được bài toán an toàn cho hệ thống.

Thứ ba, giải pháp mà ông Thúy và NHNN có vẻ đang theo đuổi là ép buộc các ngân hàng không đủ 3000 tỷ vốn điều lệ phải sáp nhập. Về mặt số học đây là giải pháp sai lầm vì 2 ngân hàng có CAR thấp sau khi sáp nhập CAR không thể tăng dù vốn điều lệ tăng. Kể cả nếu bỏ qua CAR, liệu rủi ro hệ thống có giảm đi khi các ngân hàng nhỏ sáp nhập lại với nhau không? NHNN lập luận rằng với số ngân hàng ít đi họ sẽ giám sát chặt chẽ hơn và bản thân các ngân hàng sẽ cẩn thận hơn/điều hành tốt hơn là những ngân hàng nhỏ manh mún hiện nay. Trước hết cần xác định ngân hàng càng lớn hoạt động và sản phẩm càng phức tạp, NHNN sẽ càng khó giám sát và kiểm tra để phòng ngừa/ngăn chặn rủi ro. Ngoài vấn đề too-big-to-fail, nhiều nhà kinh tế (Krugman, Johnson) đã cảnh báo too-big-to-regulate. Nghĩa là ngân hàng lớn sẽ có nhiều cách để "lách luật", hoặc tệ hơn nữa là ảnh hưởng vào quá trình làm luật/chính sách để có lợi cho mình.

Lập luận cho rằng các ngân hàng nhỏ hiện nay thiếu chuyên môn và hoạt động quá liều lĩnh theo tôi có một phần chính xác. Tuy nhiên giải pháp M&A các ngân hàng nhỏ và/hoặc buộc tăng vốn điều lệ không giải quyết được nguyên nhân căn bản. Chuyên môn/nghiệp vụ ngân hàng không phải là điều quá khó để các ngân hàng nhỏ không thể học được (với sự giúp đỡ của NHNN). Việc vận hành những ngân hàng nhỏ có 1-2 chi nhánh đơn giản hơn nhiều một ngân hàng lớn có chi nhánh toàn quốc và cả ở nước ngoài. Việc tăng chuyên môn phụ thuộc vào đào tạo, giúp đỡ, giám sát của NHNN nhiều hơn là M&A. Các ngân hàng nhỏ sau khi sáp nhập với nhau không có nghĩa đội ngũ nhân viên và lãnh đạo tự nhiên có trình độ chuyên môn tăng lên mà kiểu gì cũng cần đào tạo lại.

Điểm cuối cùng, quan trọng nhất, là ông Thúy và NHNN chưa nhìn thấy nguyên nhân chính của việc tại sao các ngân hàng nhỏ hoạt động quá rủi ro (vd chạy đua lãi suất hay vay ngắn hạn trên thị trường liên ngân hàng để cho vay dài hạn). Đó không phải là vì họ nhỏ và thiếu chuyên môn mà là hậu quả tất yếu của việc các ngân hàng quốc doanh và một vài ngân hàng lớn (too-big-to-regulate) được hưởng nhiều ưu đãi vô tình hay cố ý nên các ngân hàng nhỏ không còn cách nào khác là phải liều lĩnh hơn để đạt được ROE như đã hứa với các cổ đông. Việc các tổng công ty đua nhau mở ngân hàng trong vài năm lại đây cũng là hệ quả của việc ROE của một vài đại gia ngân hàng quá cao, tất nhiên còn có phần do bubble giá cổ phiếu trong giai đoạn 2005-2007. Việc thông tin ngân hàng mù mờ (vụ Vietnam Credit) càng có lợi cho các đại gia và càng đẩy các ngân hàng nhỏ vốn đã liều lĩnh càng liều lĩnh hơn.

Paul Krugman có nhận xét rằng trước những năm 70-80, banking là một nghề rất boring nhưng hệ thống ngân hàng Mỹ lúc đó rất ổn định và phục vụ tốt cho nền kinh tế, không như hiện nay banking là một nghề có lợi tức cao nhưng lại có hại. Tôi không hoàn toàn đồng ý với Krugman, nhưng cũng nghĩ nếu VN có một hệ thống ngân hàng boring, lợi nhuận bằng hoặc thấp hơn các ngành khác có khi lại là điều tốt, ít nhất trong thời điểm hiện tại.

Giải pháp: các bạn đọc thêm bài của tác giả Nguyễn Hồng Hải, những đề suất trong bài này tốt hơn và trực diện hơn nhiều yêu cầu tăng vốn điều lệ hay M&A các ngân hàng nhỏ.


Update: Ngân hàng sẽ mất tư cách pháp nhân nếu không tăng được vốn lên ngưỡng tối thiểu 3000 tỷ VNĐ. Tại sao không có quy định tương tự cho các ngân hàng không có CAR tối thiểu 8%?

Update (25/5): NHNN vừa tăng CAR từ 8% lên 9%, nhưng quan trọng là CAR sẽ được tính như thế nào? Có vẻ phần mẫu số sẽ chỉ bao gồm risky assets, còn tỷ số chưa rõ sẽ bao gồm những phần nào của owner equity. Dẫu sao đây cũng là biện pháp nâng tính an toàn của hệ thống tốt hơn là yêu cầu nâng vốn điều lệ lên.


11 comments:

  1. Nguyễn Hải ĐiệpMay 11, 2010 at 12:57 AM

    Đúng là trong 1 số trường hợp thì ' small is beautifull' không nhất thiết là phải cần đến M&A
    Nhưng mà chú ơi, cho cháu hỏi : Biết là rủi ro cho hệ thống ngân hàng như thế nhưng tại sao NHNN vẫn thực hiện ạ?

    ReplyDelete
  2. @Nguyễn Hải Điệp: Có thể thông tin/lập luận của chú không đúng, có thể hệ thống ngân hàng VN "không giống ai", có thể những người làm chính sách có những lý do "không tiện nói ra",... Tốt nhất cháu phải hỏi ông Giàu và ông Thúy.

    ReplyDelete
  3. - Tỷ lệ leverage ratio phải ghi là tier 1 capital/total asset mới đúng chứ ạ?
    - Anh Giang lo là khi NHTM bị NHNN ép tăng equity lên cao, họ sẽ tìm cách tăng ROE,ROA lên, chẳng hạn cụ thể là mở rộng cho vay thiếu kiểm soát, từ đó CAR thực ra lại giảm chứ không tăng. Thực ra CAR của NHTM tại VN luôn bị NHNN khống chế ở mức sàn 8% theo tinh thần Basel I (QĐ457 của NHNN, nay sắp có sửa đổi, dự thảo tu chỉnh QĐ này đã post trên web của SBV!). Việc buộc các NH phải tăng vốn lên 3000 tỷ VND vào cuối 2010 (và hình như sau đó sẽ còn y/c tiếp tục tăng vốn tối thiểu này lên nữa), theo tôi, chỉ thể hiện ý của NHNN là không muốn VN có quá nhiều NHTM mà thôi, tránh trường hợp các tập đoàn đua nhau mở ngân hàng làm sân sau cung cấp vốn cho họ. Ngoài ra, ở VN, người dân thường thích gửi tiền ở NH to, các NH càng nhỏ càng khó làm ăn, dễ đổ vỡ, mà dân mình chưa quen với bank run, dù là ở 1 NH bé nhất, nên dễ dẫn tới sụp cả hệ thống. Do đó, NHNN không muốn có quá nhiều NH nhỏ cũng có thể hiểu được!

    ReplyDelete
  4. @Nguyen Duong Hieu:

    - Cám ơn bạn đã nêu ra thắc mắc này. Công thức tôi viết bên trên đúng (leverage=assets/capital) nhưng cách diễn giải sau đó của tôi sai/misleading. Nhiều ngân hàng (châu Âu) có leverage 30-50x, nghĩa là nghịch đảo của leverage ratio là 2-3%, chứ không phải leverage là 2-3%.

    - Tôi đồng ý nên ngăn cản các tập đoàn đua nhau mở ngân hàng, để làm sân sau hay mục đích gì khác cũng vậy. Tuy nhiên dùng vốn pháp định/điều lệ tối thiểu làm công cụ cho mục tiêu này là sai lầm vì nó giết chết những ngân hàng nhỏ làm ăn hiệu quả và như tôi viết bên trên sẽ khuyến khích risk taking.

    Vấn đề dân VN thích gửi tiền ở ngân hàng lớn hay họ không có kinh nghiệm bank run theo tôi cũng irrelevant. Nếu một ngân hàng nhỏ làm ăn hiệu quả và an toàn, tại sao không cho họ hoạt động? Tôi prefer một hệ thống có nhiều ngân hàng nhỏ hơn là chỉ có vài ngân hàng lớn.

    ReplyDelete
  5. Bài viết hay. Cảm ơn chú

    ReplyDelete
  6. Nếu hết năm nay mà nhiều ngân hàng chưa đạt được mức 3000 tỷ thì nhiều khả năng NHNN lại nới tay như hồi nâng lên 2000 tỷ. Thực hiện được có lẽ còn gian nan lắm.

    ReplyDelete
  7. Cam on anh Giang ve bai viet nay !

    Anh Giang co the viet mot bai ve nhung thay doi ve quy dinh quan ly cac Ngan hang cua My ma Thuong Vien My da thong qua khong ah? Em nghi dieu nay rat quan trong vi no co anh huong toi dinh huong phat trien cua cac ngan hang tren the gioi trong thoi gian toi.

    Cam on anh !

    ReplyDelete
  8. Hôm qua trên vneconomy.vn có bài "Nâng yêu cầu tỷ lệ an toàn vốn ngân hàng lên 9%" http://vneconomy.vn/20100525051055112P0C6/nang-yeu-cau-ty-le-an-toan-von-ngan-hang-len-9.htm
    Như vậy, để đảm bảo 9% thì các NH sẽ phải điều chỉnh tăng tử/mẫu số.

    Kính chúc anh và các độc giả của blog mạnh khoe, hạnh phúc. :)

    ReplyDelete
  9. Thầy Giang cho em hỏi vì sao "ngân hàng tăng ROA" lại là "một điều không dễ trong hoàn cảnh hoạt động ngân hàng ở VN còn rất khó khăn như hiện nay" ? Mong Thầy giải thích rõ hơn để em có thể hiểu được vấn đề này. Em cảm ơn thầy nhiều

    ReplyDelete
  10. Bác Giang, cái thông tư mới của SBV (số 13/2010/TT-NHNN) ngày 20/5 nó quy định cả 2 loại hệ số CAR phải tối thiểu 9% là CAR riêng lẻ của TCTD và CAR hợp nhất của TCTD và Cty trực thuộc.
    Trong cái công thức CAR= Vốn tự có/Risky asset thì tử số vốn tự có được xác định như thế này:

    Vốn tự có= Vốn cấp 1+ Vốn cấp 2- Các khoản phải trừ

    Vốn cấp 1= Các khoản để tính vốn cấp 1- Các khoản phải trừ khỏi vốn cấp 1

    Các khoản để tính vốn cấp 1= Vốn điều lệ (vốn đã được cấp, vốn đã góp)+ Quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ + Quỹ đầu tư phát triển nghiệp vụ + Lợi nhuận không chia+ Thặng dư cổ phần được tính vào vốn theo quy định của pháp luật trừ đi phần dùng để mua cổ phiếu quỹ nếu có.
    Các khoản phải trừ khỏi vốn cấp 1= Lợi thế thương mại + Khoản lỗ kinh doanh bao gồm lỗ lũy kế+ Các khoản góp vốn mua CP của TCTD khác + Các khoản góp vốn, mua CP của Cty con+ Một số khoản góp vốn, mua CP của 1 DN, quỹ đầu tư, 1 dự án đầu tư vượt mức nhất định (Thông tư có quy định chi tiết, nó khá dài nên không chép vào đây).

    Vốn cấp 2= Các khoản để tính vốn cấp 2 theo Giới hạn quy định để tính vốn cấp 2

    Các khoản để tính vốn cấp 2= 50% số dư có TK đánh giá lại TSCĐ+ 40% số dư có TK đánh giá lại TS tài chính+ Quỹ dự phòng tài chính+ Trái phiếu chuyển đổi do TCTD phát hành thỏa mãn một số điều kiện (có liệt kê các điều kiện)+ Các công cụ nợ khác thỏa mãn một số điều kiện (có liệt kê các điều kiện)
    Giới hạn xác định vốn cấp 2:
    Tổng giá trị trái phiếu chuyển đổi và công cụ nợ tối đa bằng 50% giá trị vốn cấp 1
    Quỹ dự phòng tài chính tối đa bằng 1,25% tổng tài sản có rủi ro
    Trong thời gian 5 năm cuối cùng trước khi đến hạn chuyển đổi, thanh toán, sau mỗi năm gần đến hạn chuyển đổi, thanh toán, giá trị trái phiếu chuyển đổi và công cụ tài chính phải khấu trừ 20% giá trị ban đầu.

    Các khoản phải trừ
    100% số dư nợ TK đánh giá lại TSCĐ+ 100% số dư nợ TK đánh giá lại TS tài chính

    (Em chỉ có bản hard của thông tư này nên chỉ tóm tắt chứ không copy paste ra được cho đầy đủ)

    ReplyDelete
  11. @long: Muốn tăng ROA thì các ngân hàng phải tăng profit margin (vd tăng chênh lệch lãi suất cho vay và lãi suất tiền gửi). Trong hoàn cảnh các NH phải chạy đua lãi suất tiền gửi để thu hút khách hàng, vừa phải tìm cách giảm lãi suất cho vay theo yêu cầu của chính phủ/NHNN thì rất khó có thể tăng ROA.

    @haivib: Cám ơn bạn. Tôi hơi thắc mắc là tại sao CAR cho toàn bộ TCTD và CAR cho các công ty thành viên lại phải bằng nhau? Nếu tất cả các công ty thành viên đều có CAR>9% thì consolidated balance sheet tự động sẽ có CAR>9% rồi chứ?

    ReplyDelete

Note: Only a member of this blog may post a comment.