Greed

Bernie Madoff và Nick Leeson mắc chung một sai lầm giống như những con bạc tại casino: sau khi thua một vài ván đậm đã cố gắng đánh thêm để gỡ gạc, cuối cùng là cháy túi. Tuy nhiên Madoff và Leeson khác với các "con bạc" ở chỗ họ đánh bạc bằng tiền của người khác, bởi vậy khi bị lỗ họ buộc phải lừa dối những người quản lý mình để không bị phát hiện. Nick Leeson lừa dối bằng cách sử dụng error account để che dấu các khoản lỗ, Bernie Madoff sử dụng một phuơng thức cổ điển hơn: làm giả sổ sách.

Ai đã từng làm việc trong lĩnh vực đầu tư có thể thấy trường hợp của Leeson là hi hữu. Mọi hành động của traders đều được back office kiểm tra và tính toán lời lỗ hàng ngày, chưa kể hàng năm còn có kiểm toán độc lập, compliant auditing của các cơ quan quản lý. Bởi vậy để Leeson vận hành một account 3 năm liền với số lỗ lên đến hàng trăm triệu bảng mà không bị phát hiện thì quả là Barings đã đến lúc "tận số". Trong trường hợp Madoff, hành vi lừa đảo đơn giản hơn nhiều, chỉ là "xào xáo" lại sổ sách để biến những con số âm thành con số dương. Có điều Madoff đã rất khôn ngoan không biến những con số âm đó thành những con số dương cực lớn để tránh bị nghi ngờ. Tuy nhiên để có thể lừa đảo được trong vòng 15 năm như vậy, Madoff còn phải dựa vào nhiều yếu tố khác.

Thứ nhất là uy tín của cựu chủ tịch Nasdaq Stock Market. Trong mắt các nhà đầu tư, Madoff luôn là một Wall street guru, luôn giúp đỡ mọi người. Madoff tham gia vào các hoạt động từ thiện, gây quĩ cho các cuộc vận động tranh cử. Madoff không đi marketing cho mình mà rất nhiều khách hàng danh tiếng của Madoff đã tự nguyện làm việc này (Nomura, Tremont Capital). Bản thân Madoff đã từ chối rất nhiều khách hàng để tạo cho mình một hình ảnh của một người trung thực. Sau khi nhận một khác hàng mới, Madoff rất "chân thành" khuyên khách hàng của mình nên bỏ vào một ít tiền để thử một thời gian, sau đó nếu thấy phù hợp thì hãy đầu tư tiếp. Madoff cũng luôn đáp ứng tất cả các yêu cầu rút tiền của khách hàng. Đây là yếu tố quan trọng giữ cho uy tín của Madoff không bị sứt mẻ trong suốt 15 năm mặc dù đã có những nghi ngờ về kết quả kinh doanh của Madoff, ví dụ cáo buộc của Markopolos năm 1999.

Thứ hai, rất quan trọng, là Madoff vừa vận hành hedge fund, vừa là một broker và market maker. Nhờ vậy, các trades của hedge fund đều thông qua phần doanh nghiệp broker của chính mình. Thông thường, một hedge fund nếu phải thông qua brokers bên ngoài để thực thi các trades thì không thể dấu được lời lỗ. Rất nhiều hedge fund thậm chí còn thuê luôn broker hoặc một công ty thứ ba đứng ra thống kê lời lỗ hàng tháng. Do vậy các hedge funds của Madoff dấu lỗ được chỉ có thể vì broker không tiết lộ chi tiết các trades.

Thứ ba, Madoff đã rất khôn ngoan đánh lạc hướng mọi nghi ngờ về lợi nhuận trong hedge funds của mình về hướng insider trading. Thực tế năm 2007 SEC đã điều tra Madoff về nghi ngờ này. Lúc đó có một số tố cáo cho rằng Madoff đã lợi dụng vai trò là broker để trade cho hedge fund của mình trước khi thực hiện orders cho khách hàng. Đây là điều cấm kỵ với các công ty brokers theo luật của SEC. Tất nhiên SEC đã không tìm được bằng chứng buộc tội Madoff ngoại trừ một vài lỗi nhỏ. (Update 16/12: SEC đã điều tra phần kinh doanh broker của Madoff chứ không phải phần fund management. Thực tế SEC chưa bao giờ kiểm tra sổ sách phần fund management của Madoff.)

Trên thực tế có người đã nghi ngờ chính cách đánh lạc hướng nói trên đã thu hút nhiều nhà đầu tư lớn bỏ tiền vào hedge fund của Madoff. Ai cũng biết những hành vi insider trading có lợi nhuận rất cao, bởi vậy nếu một người "giỏi" và "uy tín" như Madoff qua mặt được cả SEC để làm điềm đó tội gì mình không bỏ tiền vào để hưởng lợi. Dù sao đi nữa, lợi nhuận thì mình hưởng còn rủi ro thì Madoff sẽ hứng chịu nếu Madoff bị SEC phát hiện. Cáo buộc này rất có cơ sở vì chỉ cần nhìn vào con số monthly return liên tục từ năm 1996 đến giờ luôn dao động trong khoảng 1-1.5% thì không ai có thể tin được Madoff đã làm ăn "tử tế". Andrew Lo, giáo sư tài chính MIT, cho rằng serial correlation của monthly return của Madoff funds cao một cách không tưởng. Cassandra, một trade ở Tokyo, cho biết cô chưa bao giờ gặp một ex-traders của Madoff, một điều hoàn toàn bất thường với một hedge fund thành công như vậy.

Nếu những nghi ngờ nói trên là đúng, sẽ chẳng có gì đáng thương những "nạn nhân" của Madoff. Greed là động lực để Leeson và Madoff lừa đảo, nhưng cũng chính greed là lý do tại sao nhiều người lại có thể ngây thơ đến như vậy.

Update: Theo báo chí report, Madoff đã thú nhận với 2 senior employees về sự lừa dối của mình, một trong số đó cả hai là con trai của ông ta. Cậu Hai người con trai này đã gọi điện báo cho FBI và SEC dẫn đến Madoff bị bắt. Barry Ritholtz vừa đưa ra một giả thiết là chính gia đình Madoff cũng liên quan vào vụ lừa đảo này, chắc chắn một ông già 70 tuổi không thể tự mình làm giả được tất cả sổ sách và rất nhiều chi tiết khác để che mắt khách hàng và SEC. Madoff đứng ra nhận hết tội lỗi để các thành viên gia đình khác thoát tội.

Update (16/12): Madoff nổi tiếng trong giới traders là một out-of-hours market maker, nghĩa là sẵn sàng mua/bán cổ phiếu khi thị trường chứng khoán đóng cửa. Điều này càng làm cho việc kiểm tra performance của Madoff khó khăn hơn vì Madoff có thể lập luận là các trade mà ông ta registered không theo giá thị trường.

Update (16/12): Preliminary list of victims.

Update (19/12): Một tài liệu cáo buộc Madoff với SEC từ năm 2005 (từ link của blog Alea). Tôi không biết mức độ tin cậy của tài liệu này thế nào, nhưng nhìn vào performance chart của Fairfeild Sentry ở Attachement 1 thì bất kỳ ai cũng phải đặt dấu hỏi to tướng với Madoff chứ đừng nói gì SEC. More update: Tài liệu nói trên là của Harry Markopolos đã được nói đến bên trên.

Update (21/12): Paul Krugman cho rằng toàn bộ hệ thống tài chính Mỹ là một hệ thống có tính chất như Madoff scheme phóng đại lên.

Update (21/12): Bây giờ thì cả những ai đã rút tiền ra trước khi Madoff thú nhận và bị bắt cũng phải đối mặt với khả năng sẽ phải nộp lại tiền và chia đều số tiền còn lại với tất cả các investors khác.

Update (22/12): Joke: Nên cho Madoff làm giám đốc quĩ hưu trí của Mỹ, bởi vì cơ chế PAYG hiện thời vận hành giống hệt một Ponzi game.

Update (23/12): Justin Fox cho rằng ban đầu Madoff chỉ sửa số liệu để smooth out performance, nhưng vào khoảng 2001 sau tech bust thì Madoff không còn cách nào khác là chuyển sang Ponzi game để không phải admit là strategy của mình thất bại.

Update (24/12): Một bài viết dài nhưng rất đáng đọc về vụ Madoff. Bài học quan trọng nhất cho investors: không bao giờ đầu tư vào một công ty vừa là manager, broker, và custodian. Ngoài ra chỉ đầu tư vào những funds mà investment strategy có thể đánh giá được bởi một bên thứ ba.

Update (27/12): Các cơ quan chức năng bắt đầu điều tra các thành viên gia đình và các nhân viên thân cận của Madoff.

Update (06/01/09): Trong vòng 16 năm trở lại đây SEC đã thanh tra Madoff hedge fund tổng cộng 8 lần nhưng không tìm ra dấu vết lừa đảo. Felix Salmon cho rằng nếu SEC nghi ngờ Madoff sử dụng Ponzi game thì đơn giản nhất là yêu cầu Madoff "show the money". Dù sao đi nữa, việc SEC không phát hiện ra Madoff lừa đảo cho thấy investors trong bất kỳ trường hợp nào cũng không nên dựa vào regulators, phải tự bảo vệ tiền của mình.

Update (05/02/09): Markopolos' testimony cho US Congress. Trong buổi testimony này Markopolos cho biết sẽ tiếp tục tố cáo với SEC một Ponzi scheme nữa có trị giá ít nhất $1b.

Update (22/02/09): Trong vòng 13 năm Madoff không đầu tư vào bất kỳ đâu, hoàn toàn bịa đặt các investment reports suốt thời gian đó.

Update (25/03/09): Cuối cùng Madoff đã bị kết tội và lãnh án tù tương đương với chung thân. Madoff đã lừa đảo ít nhất $65b của 4800 khách hàng trong suốt 20 năm. Số người mất tiền vì Madoff có thể lên đến hàng chục ngàn người, tuy nhiên ngày Madoff vào tù, một người đàn ông đã mua một vé xổ số với ba số cuối trùng với số tù của Madoff và ông ta đã trúng thưởng $1500, không là gì so với số tiền Madoff đã lừa đảo nhưng ít nhất cũng có người kiếm được tiền vì Madoff. Điều đáng ngạc nhiên hơn là thống kê của công ty xổ số này cho thấy ngày hôm trước chỉ có 120 người trúng giải này ($1500) nhưng lần này có tận 500 người trúng. Ba số cuối số tù của Madoff là 054.

Update (13/05/09): Trong 3 tháng trước khi Madoff bị bắt có $6b đã được rút ra khỏi quĩ của Madoff. Có khả năng những clients đã rút số tiền này sẽ phải nộp lại.

Update (07/09/09): Madoff đã từng tuyên bố rằng mình sẽ trở thành chủ tịch của SEC.

(Source: WSJ)

Update (14/12/2010): Mark Madoff, con trai cả của Bernie đã tự tử đúng vào ngày kỷ niệm 2 năm bố mình đầu thú.