Bretton Woods

Mấy ngày qua các chính trị gia một số nước lớn (Sarkozy, Gordon Brown) kêu gọi thành lập một hệ thống tài chính quốc tế mới với tên gọi Bretton Woods II. Jeff Frankel kể lại câu chuyện này: Năm 1998, một năm sau khi cuộc khủng hoảng tài chính châu Á bùng nổ, Bill Clinton hỏi các chuyên gia kinh tế của mình (trong đó có Frankel) về việc kêu gọi một cuộc họp Bretton Woods mới. Câu trả lời là Clinton không nên đưa ra lời kêu gọi đao to búa lớn này khi chưa có trong đầu ý tưởng về một hệ thống tài chính quốc tế mới sẽ như thế nào. Clinton đã nghe theo lời các chuyên gia của mình. Có điều không lâu sau đó Tony Blair đã phát biểu và kêu gọi một Bretton Woods mới đúng như ý tưởng của Clinton. Người tư vấn cho Tony Blair lúc đó là bộ trưởng Bộ Tài chính, Gordon Brown, hiện đang là thủ tướng Anh.

Lời kêu gọi Bretton Woods II năm 1998 của Tony Blair cuối cùng không đi đến đâu, tuy nhiên ý tưởng về một "trật tự" mới trong thị trường tài chính quốc tế không chết. Ngày 15/11 tới nguyên thủ của 20 quốc gia lớn sẽ họp mặt để bàn về các biện pháp ngăn chặn cuộc khủng hoảng hiện tại. Theo NYT, nếu lịch sử lặp lại tổng thống tương lai của Mỹ (hi vọng năm nay không bị recount) sẽ không tham gia vào cuộc họp này vì không muốn dính dáng gì với George Bush, người mà uy tín đang bị sụt giảm từng ngày. Nếu vậy cuộc họp thượng đỉnh tới đây chắc cũng sẽ không đi đến đâu, đóng góp lớn nhất của nó có lẽ sẽ chỉ là một liều thuốc an thần cho thị trường đang càng ngày càng khủng hoảng.

Nếu bỏ qua các khía cạnh chính trị liên quan đến cuộc họp này, để nó có thể trở thành Bretton Woods II, điều gì các vị lãnh đạo 20 nước lớn cần thảo luận và giải quyết? Trước hết cần nhớ lại Bretton Woods năm 1944 với đại biểu của 44 nước đồng minh đã dẫn đến việc thành lập International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), tiền thân của World Bank, và International Monetary Fund (IMF). Ngoài ra một trong những mục tiêu đàm phán lúc đó còn nhằm thành lập International Trade Organization (ITO), nhưng phải đến 50 năm sau tổ chức này mới được thành lập với một cái tên mới World Trade Organization (WTO). Về cơ bản Bretton Woods đã xây dựng một khuôn khổ quan hệ kinh tế quốc tế cho các nước sau chiến tranh, song song với khuôn khổ quan hệ chính trị là United Nations.

Như Frankel và nhiều nhà kinh tế khác đã chỉ ra, cuộc họp ngày 15/11 tới về mặt mục đích và tầm cỡ không thể sánh được với Bretton Woods. Có thể sẽ có đề nghị cải tổ IMF nhưng chắc chắn WB và WTO sẽ nằm ngoài chương trình nghị sự. Năm 1944, một trong những kết quả quan trọng của Bretton Woods mà sau này được các nhà kinh tế thường xuyên nhắc đến là cơ chế tỷ giá cố định giữa các nền kinh tế và Mỹ chịu trách nhiệm neo đồng dollar với vàng ($35/ounce) để hệ thống tỷ giá mới tương tự như gold standard phổ biến trước Thế chiến thứ I. Từ đó đến nay, chính sách tỷ giá của nhiều nước đã thay đổi và hiện tại chủ yếu là tỷ giá thả nổi hoàn toàn. Cuộc họp sắp tới, theo như Frankel, sẽ không bàn về vấn đề tỷ giá. Dù sao thì cuộc khủng hoảng hiện nay vẫn chưa có dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng tiền tệ giữa các nước lớn.

Nếu vậy điều gì có thể hi vọng cuộc họp 15/11 có thể đem lại? Có lẽ lại là một lời kêu gọi cải tổ IMF, có thể IMF sẽ có một cơ chế tương tự như swap lines giữa các central banks hiện tại. IMF sẽ rút bớt nguồn lực từ Early Warning System để tập trung vào synchronized regulations and supervision. Có thể sẽ có một vài cam kết về coordinated actions, dạng như cùng đồng loạt cắt lãi suất hay cùng đồng loạt bảo đảm deposit accounts.

Có một điều mà theo các nhà kinh tế là rất quan trọng có thể sẽ được đề cập đến: sự mất cân bằng về cán cân ngoại thương giữa các nước lớn. Từ trước tới giờ ai cũng biết Mỹ đã tìm nhiều cách gây sức ép để China phải thả cho đồng Nhân dân tệ tăng giá so với đô la Mỹ để giảm bớt thâm hụt ngoại thương giữa China và Mỹ. Nếu Mỹ thành công trong việc đưa vấn đề này ra thảo luận công khai trong cuộc họp sắp tới, đây có thể là một bước tiến quan trọng trong cuộc khủng hoảng này. Tuy nhiên China đang đối mặt với sự sụt giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế sẽ khó có thể có nhượng bộ gì với Mỹ trong thời điểm này, nhất là với TT Bush khi nhiệm kỳ của ông chỉ còn vài tuần nữa. Dù sao đi nữa, vấn đề international imbalances cần phải được giải quyết và nêu nó ra một cách chính thức có thể là một thành công của cuộc họp sắp tới. Nhưng đó tất nhiên chưa đủ để nó trở thành Bretton Woods II.

Update (27/10): Dominic White (RBS) cho rằng China, Russia, Brazil cần phải "mở hầu bao" tăng chi tiêu để kích thích domestic demands, chấp nhận đồng tiền của mình tăng giá. Điều này sẽ giúp giảm bớt international imbalances mà Mỹ và nhiều nước phát triển đang gặp phải. Có điều các nước này đang có xu hướng làm ngược lại. Liệu cuộc họp 15/11 có làm họ đổi ý?

Update (27/10): Brat Setser đưa thêm 2 ý: mở rộng năng lực cho vay của IMF và thuyết phục China mua Agencies.

Update (08/11): Dani Rodrik: nếu chúng ta muốn một global integrated financial system thì chúng ta phải chấp nhận có global regulator. Ngược lại nếu chúng ta không muốn có global regulator thì không thể có integrated system, nghĩa là phải chấp nhận capital control.

Update (08/11): Joseph Stiglitz cũng kêu gọi một Bretton Woods mới, lập luận rằng Bretton Woods cũ đã không những phá hủy các nước đang phát triển mà còn phá hủy chính các nước là hình mẫu của nó. Tuy nhiên Stiglitz, cũng giống như Clinton năm 1998, vẫn chưa có ý tưởng gì về một trật tự mới cho thế giới, ngoài một ý tưởng rất mong manh là không được lặp lại sai lầm của IMF năm 1997-1998.

Update (11/11): Một nỗ lực tuyệt vời của VoxEU: tập hợp ý kiến của 17 nhà kinh tế uy tín trên thế giới đề suất về nội dung của cuộc họp thượng đỉnh sắp tới. Dù kết quả cuối cùng có thể không được như mong muốn, VoxEU càng ngày càng chứng tỏ tầm ảnh hưởng của mình vào policy making process. Bốn đề suất chính:

- khi xảy ra khủng hoảng, lãnh đạo các nước và các tổ chức quốc tế phải hành động thật nhanh chóng và dứt khoát, đối với nền kinh tế thực phải sử dụng fiscal stimulus để kích thích hồi phục

- cần phải cải tổ IMF ngay lập tức để tăng khả năng của tổ chức này ứng cứu cho emerging markets

- cần có tầm nhìn chiến lược về cải tổ hệ thống tiền tệ và tài chính toàn cầu

- đừng mắc thêm sai lầm

Update (17/11): Rebecca Wilder cho biết giá vàng tăng đột biến trước thềm cuộc họp G20, nhiều khả năng thị trường đánh cược vào Bretton Woods II. Có điều cuộc họp đã diễn ra đúng như kỳ vọng: thỏa thuận quan trọng nhất là các lãnh đạo G20 sẽ họp lại vào tháng 4/2009 (sau khi Bush đã ra đi và vẫn còn trong 100 ngày đầu của Obama).